سکته مغزی زمانی رخ می‌دهد که جریان خون به بخشی از مغز قطع یا مختل میشود؛ این اتفاق ممکن است به دلیل انسداد یک رگ خونی یا پارگی آن باشد. چنین شرایطی میتواند تهدیدکننده زندگی باشد و نیاز به مداخله فوری دارد. در صورتی که احساس می‌کنید خود یا فردی در اطرافتان دچار سکته مغزی شده، بدون معطلی با اورژانس (۱۱۵) تماس بگیرید. به‌خاطر سپردن عبارت اختصاری BE FAST میتواند در شناسایی علائم سکته مغزی بسیار کمک‌کننده باشد.
| سکته مغزی | اختلال در جریان خون به مغز که میتواند تهدیدکننده زندگی باشد و نیاز به مداخله فوری دارد. |
|---|---|
| علائم | اختلال در گفتار، تاری دید، سرگیجه، سردرد شدید، فلج یا ضعف عضلات، و گیجی. |
| انواع | سکته ایسکمیک (انسداد رگ خونی) و هموراژیک (خونریزی). |
| عوامل خطر | سن بالا، سیگار، فشار خون بالا، دیابت، الکل، و چاقی. |
| تشخیص و درمان | با استفاده از آزمایش‌های عصبی و تصاویر پزشکی، درمان شامل دارو و جراحی و توانبخشی است. |
| عوامل پیشگیری | تغذیه سالم، ورزش، کنترل فشار خون و دیابت، ترک سیگار. |
| اقدامات سریع | استفاده از مخفف BE FAST برای شناسایی علائم و تماس فوری با اورژانس. |
✅ مروری بر سکته مغزی
یکی از فوریت‌های پزشکی مهم محسوب میشود. زمانی اتفاق می‌افتد که خون کافی به مغز نرسد و در نتیجه، عملکرد طبیعی مغز مختل شود. این وضعیت میتواند در اثر بسته شدن رگ‌های خونی یا خونریزی در مغز ایجاد شود.
در حوزه پزشکی، آن را با عنوان “حادثه عروقی مغز” یا “CVA” نیز می‌شناسند.
این عارضه، دومین علت مرگ‌ومیر در سطح جهانی و پنجمین عامل مرگ در ایالات متحده است.
تأخیر در درمان، ممکن است به عواقب جبران‌ناپذیری منجر شود. هر ثانیه در نجات جان فردی که دچار آن شده اهمیت دارد.
✅ علائم
علائم بستگی به این دارد که کدام بخش از مغز آسیب دیده است. رایج‌ترین نشانه‌ها عبارت‌اند از:
اختلال در صحبت کردن یا از دست دادن توان گفتار (آفازی)
تاری دید یا دوبینی
سردرگمی یا گیجی
بیهوشی یا کما
سرگیجه یا عدم تعادل
سردرد ناگهانی و شدید
فلج یا ضعف عضلات در یک سمت صورت
ناهماهنگی در حرکات (آتاکسی)
کاهش حافظه یا فراموشی
تغییرات ناگهانی در خلق‌وخو یا شخصیت
تهوع و استفراغ
سفتی گردن
غش یا از دست دادن هوشیاری
تشنج
اختلال در وضوح گفتار (دیس‌آرتری)
کاهش ناگهانی حس‌های مختلف مانند بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی یا لامسه
فلج در نیمه‌ای از بدن یا صورت
✅ سکته مغزی چقدر طول می‌کشد؟
تا زمانی که خون‌رسانی به مغز به حالت طبیعی بازنگردد، سکته ادامه دارد. در صورتی که سلول‌های مغزی برای مدت طولانی بدون اکسیژن باقی بمانند، دچار مرگ سلولی میشوند و آسیب دائمی پدید می‌آید. این آسیب‌ها میتوانند منجر به ناتوانی‌های بلندمدت شوند.
اقدام فوری برای بازگرداندن جریان خون میتواند شدت آسیب را کاهش داده یا از آن پیشگیری کند.
حتی پس از درمان موفق، بسیاری از افراد همچنان با اثرات جانبی سکته برای مدت طولانی، حتی بیش از یک سال، درگیر هستند.
✅ عبارت BE FAST برای شناسایی
برای به‌خاطر سپردن نشانههای هشداردهنده سکته مغزی، از مخفف BE FAST استفاده کنید:
B – Balance (تعادل): آیا فرد ناگهان تعادل خود را از دست داده است؟
E – Eyes (چشم‌ها): آیا تغییر یا کاهش بینایی ناگهانی در یک یا هر دو چشم وجود دارد؟
F – Face (صورت): آیا هنگام لبخند زدن، یک سمت صورت افتادگی دارد؟
A – Arms (بازوها): آیا نمی‌توان هر دو بازو را به یک اندازه بالا آورد؟ آیا یکی از بازوها شُل و افتاده است؟
S – Speech (گفتار): آیا فرد دچار مشکل در صحبت کردن یا درک گفتار دیگران شده است؟
T – Time (زمان): زمان بسیار اهمیت دارد. در صورت مشاهده این علائم، فوراً با اورژانس تماس بگیرید و زمان شروع علائم را یادداشت کنید.
✅ دلایل بروز سکته مغزی چیست؟
به‌طور کلی به دو دسته اصلی تقسیم میشوند:
🔸 سکته مغزی ایسکمیک (ایسکمیک استروک):
در این نوع، انسداد یک رگ خونی توسط لخته باعث توقف جریان خون به مغز میشود. دلایل احتمالی ایجاد این نوع لخته‌ها عبارت‌اند از:
تصلب شرایین (سفتی و تنگی شریان‌ها)
فیبریلاسیون دهلیزی (ضربان نامنظم قلب)
اختلالات در فرآیند لخته شدن خون
نقص‌های مادرزادی قلبی
بیماری‌های عروقی مغزی کوچک (میکروواسکولار)
🔸 سکته مغزی هموراژیک (خونریزی مغزی):
در این حالت، پارگی یا نشت یک رگ خونی در مغز منجر به خونریزی میشود. دلایل این نوع سکته شامل موارد زیر است:
آنوریسم مغزی
تومورهای داخل مغز
فشار خون بسیار بالا و کنترل‌نشده
بیماری‌های نادر عروقی مانند مویامویا که موجب ضعیف شدن رگ‌های مغزی میشود
✅ حمله ایسکمیک گذرا (TIA) چیست؟
حمله ایسکمیک گذرا یا TIA که در میان مردم به “سکته مغزی خفیف” نیز شهرت دارد، حالتی شبیه به سکته مغزی است اما علائم آن گذرا بوده و موقتی‌اند. با این حال، بروز این علائم میتواند زنگ خطری جدی برای وقوع سکته مغزی کامل در آینده‌ای نزدیک باشد. افرادی که دچار TIA میشوند، باید بدون فوت وقت به مراکز درمانی اورژانسی مراجعه کنند.
✅ چه کسانی در معرض سکته مغزی هستند؟
ممکن است در هر فردی اتفاق بیفتد، اما برخی عوامل احتمال بروز آن را افزایش می‌دهند. این عوامل شامل موارد زیر میشوند:
سن بالای ۶۵ سال
مصرف سیگار یا سایر محصولات حاوی نیکوتین، از جمله ویپ
استفاده از مواد مخدر یا داروهای بدون نسخه پزشک
همچنین، برخی مشکلات سلامت میتوانند زمینه‌ساز آن باشند، از جمله:
مصرف بیش از حد الکل
ابتلا به بیماری کووید-۱۹
میگرن‌های مکرر و مزمن
فشار خون بالا (هیپرتانسیون)
کلسترول بالا (هیپرلیپیدمی)
دیابت نوع دوم
✅ تشخیص
پزشک یا تیم اورژانس با بهره‌گیری از معاینات عصبی و انجام آزمایش‌های تخصصی میتوانند سکته مغزی را تشخیص دهند. در صورت انتقال بیمار به اورژانس، تیم درمانی فوراً اقدامات تشخیصی را آغاز خواهد کرد.
از جمله آزمایش‌های رایج برای تأیید سکته مغزی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
آزمایش خون
تصویربرداری با سی‌تی اسکن
نوار مغزی (EEG)
نوار قلب (EKG)
تصویربرداری با MRI
✅ درمان و مدیریت سکته مغزی چگونه است؟
روش درمان به عوامل گوناگونی بستگی دارد، از جمله:
نوع سکته مغزی
وسعت آسیب به مغز
محل درگیر شده در مغز
در موارد سکته مغزی ایسکمیک، هدف اصلی بازگرداندن جریان خون به مغز در سریع‌ترین زمان ممکن است. درمان شامل مصرف داروهای حل‌کننده لخته (ترومبولیتیک‌ها) یا انجام جراحی مثل ترومبکتومی مکانیکی خواهد بود. همچنین ممکن است کنترل فشار خون با دارو نیز توصیه شود.
در نوع هموراژیک، تمرکز بر کنترل خونریزی داخلی و پیشگیری از افزایش فشار داخل جمجمه است. در صورت لزوم، اقدامات جراحی نیز به کار گرفته میشود.
پزشک متخصص بسته به وضعیت بالینی فرد، مناسب‌ترین برنامه درمانی را مشخص کرده و درباره روند بهبودی توضیحات کامل ارائه خواهد داد.
✅ نقش توانبخشی پس از سکته مغزی
توانبخشی بخشی اساسی از روند درمان بیماران پس از سکته مغزی است. این مرحله به بهبود عملکردهای از دست رفته یا سازگاری با شرایط جدید کمک می‌کند. ممکن است فرد به یک یا چند نوع توانبخشی نیاز داشته باشد، از جمله:
توانبخشی شناختی: برای تقویت حافظه، تمرکز و عملکرد ذهنی
کاردرمانی: برای انجام فعالیت‌های روزانه به شکل ایمن
فیزیوتراپی: جهت تقویت عضلات و بازگرداندن تعادل
گفتاردرمانی: برای بهبود توانایی‌های زبانی، تکلم و بلع
✅ راه‌های پیشگیری از سکته مغزی
سلامت عمومی بدن، عامل کلیدی در جلوگیری از آن است. برای کاهش خطر، موارد زیر را در سبک زندگی خود رعایت کنید:
تغذیه سالم و حفظ وزن متعادل
ورزش منظم و تحرک کافی
کنترل فشار خون، کلسترول و سایر بیماری‌های زمینه‌ای
ترک کامل سیگار و محصولات نیکوتینی
انجام معاینات منظم پزشکی و پیگیری توصیه‌های پزشک
توجه داشته باشید که بسیاری از بیماری‌های زمینه‌ای به‌صورت خاموش پیشروی می‌کنند و بدون بررسی پزشکی ممکن است تا بروز عوارض جدی مانند سکته مغزی، قابل تشخیص نباشند.
✅ طول مدت بهبودی پس از سکته مغزی
تعیین دقیق آن برای همه افراد ممکن نیست، زیرا پاسخ بدن به درمان در هر فرد متفاوت است. میتواند کشنده یا موجب ناتوانی دائمی شود، اما با درمان به‌موقع، بسیاری از بیماران بهبودی قابل‌توجهی پیدا می‌کنند.
عوامل مؤثر در زمان و کیفیت بهبودی عبارتند از:
سرعت شروع درمان
نوع سکته مغزی
ناحیه آسیب‌دیده در مغز
وضعیت کلی سلامت بیمار
اغلب بیماران طی چند ماه روند بهبودی را طی می‌کنند. پزشک با توجه به شرایط فردی، اهداف توانبخشی و انتظارات واقع‌بینانه‌ای را با بیمار در میان خواهد گذاشت.
✅ زندگی پس از سکته مغزی؛ چگونه از خود مراقبت کنیم؟
مسیر بهبود و توانبخشی پس از سکته مغزی میتواند چالش‌برانگیز باشد. پس از آن‌که پزشک با شما برنامه درمانی را نهایی کرد، توصیه میشود تا حد امکان با دقت آن را دنبال کنید. اقدامات زیر میتواند به روند بهبودی شما کمک کند:
در جلسات توانبخشی و درمانی خود به‌طور منظم شرکت کنید. اگر در طول درمان، احساس ناراحتی یا ناایمنی دارید، حتماً موضوع را با تیم درمانی خود در میان بگذارید. اگرچه فرآیند توانبخشی سخت است، اما نباید با درد یا ناراحتی همیشگی همراه باشد.
سلامت روان خود را جدی بگیرید. افسردگی و اضطراب پس از سکته مغزی بسیار شایع هستند. احساس ناراحتی به معنای ضعف یا تسلیم شدن نیست. سلامت روحی همانند سلامت جسمی، نقش مهمی در روند بهبودی دارد. در صورت نیاز، از یک روانشناس یا روان‌پزشک کمک بگیرید.
داروهای تجویزی را طبق دستور پزشک مصرف کنید. این داروها به بدن شما کمک می‌کنند تا بهتر و سریع‌تر بهبود یابد.
✅ چه زمانی باید به اورژانس مراجعه کرد؟
اگر احساس کردید علائم آن دوباره ظاهر شده‌اند، بدون اتلاف وقت با اورژانس (۱۱۵ یا شماره فوریت‌های پزشکی کشور خود) تماس بگیرید. سکته دوم میتواند خطرات بیشتری به همراه داشته باشد و عوارض شدیدتری ایجاد کند. هرگز منتظر نمانید تا علائم از بین بروند.
افرادی که سابقه سکته مغزی دارند، بیش از دیگران در معرض برخی عوارض خطرناک قرار دارند، از جمله:
لخته شدن خون در وریدهای عمقی (DVT)
حمله قلبی
ذات‌الریه
آمبولی ریوی
تشنج
در صورت مشاهده علائم هر یک از این مشکلات، سریعاً به اورژانس مراجعه کنید یا با خدمات اورژانس تماس بگیرید.
✅ سوالاتی که بهتر است از پزشک بپرسید
پرسیدن سوالات مناسب میتواند به درک بهتر شرایط و روند درمان شما کمک کند. پیشنهاد میشود از پزشک خود سؤالات زیر را بپرسید:
نوع سکته مغزی من چه بوده است؟
آیا این سکته، عوارض بلندمدت خواهد داشت؟
چه نوع درمان یا توانبخشی برای من لازم است؟
باید مراقب چه علائم هشداردهنده‌ای باشم که نشان‌دهنده سکته مغزی جدید هستند؟
✅ جمع بندی
هیچ‌کس بدن شما را بهتر از خودتان نمی‌شناسد. اگر احساس می‌کنید مشکلی وجود دارد، آن را جدی بگیرید. این مورد یک وضعیت اورژانسی است و هر دقیقه در تشخیص و درمان آن اهمیت دارد. اگر شک دارید که ممکن است سکته مغزی کرده باشید، بلافاصله کمک بگیرید.ممکن است زندگی را به‌صورت ناگهانی تغییر دهد. مسیر بهبودی آسان نیست، اما ارزش تلاش را دارد. هر پیشرفتی که در طول درمان حاصل می‌کنید، یک پیروزی محسوب میشود. به خودتان افتخار کنید و لحظات مهم این مسیر را جشن بگیرید.
✅ سوالات متداول
۱. علائم سکته مغزی خفیف چیست؟
سکته مغزی خفیف یا «سکته گذرا» معمولاً با علائمی چون بیحسی یا ضعف موقت در صورت یا اندامها (معمولاً در یک طرف بدن)، اختلال در تکلم یا درک کلمات، تاری دید ناگهانی و سرگیجه بروز می‌کند. این علائم ممکن است فقط چند دقیقه تا یک ساعت طول بکشند.
۲. چه علائمی ممکن است قبل از سکته مغزی ظاهر شود؟
علائم هشداردهنده قبل از آن شامل سردرد ناگهانی، سرگیجه، تاری دید، مشکل در صحبت کردن یا درک صحبت دیگران، و ضعف در یک طرف بدن هستند. این نشانه‌ها میتوانند زنگ خطری برای وقوع سکته باشند.
۳. آیا بعد از سکته مغزی بهبودی کامل ممکن است؟
بله، بسیاری از افراد پس از سکته مغزی میتوانند با کمک توانبخشی، فیزیوتراپی و مراقبتهای پزشکی، به بهبودی نسبی یا کامل برسند. میزان بهبودی بستگی به شدت آن و سرعت درمان دارد.
۴. سکته مغزی خاموش چه علائمی دارد؟
سکته مغزی خاموش معمولاً علائم واضحی ندارد و اغلب به صورت تصادفی در اسکن مغز (مانند MRI) کشف میشود. با این حال، میتواند باعث مشکلات خفیف در حافظه، تمرکز یا تعادل شود که به‌سادگی نادیده گرفته میشوند.
۵. علائم سکته مغزی خفیف در زنان چگونه است؟
علاوه بر علائم رایج، زنان ممکن است علائم خاص‌تری مانند تهوع، تنگی نفس، درد در قفسه سینه، خستگی شدید و سردرگمی ناگهانی را تجربه کنند. تشخیص این علائم در زنان ممکن است دشوارتر باشد.
۶. طول عمر افراد پس از سکته مغزی چقدر است؟
طول عمر پس از آن به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله شدت آن، سن، وضعیت سلامت کلی و کیفیت مراقبت بعد از آن. برخی بیماران ده‌ها سال پس از آن زندگی می‌کنند، به شرطی که درمان و سبک زندگی مناسب را دنبال کنند.
۷. علائم مرگ بعد از سکته مغزی چیست؟
در موارد شدید، علائمی مانند کاهش سطح هوشیاری، از کار افتادن عملکردهای حیاتی، اختلالات تنفسی و عدم واکنش به محرک‌ها ممکن است نشان‌دهنده نزدیک بودن مرگ باشند. این وضعیت نیاز به مراقبت ویژه دارد.
۸. سکته مغزی گذرا چه علائمی دارد و چه تفاوتی با سکته کامل دارد؟
سکته مغزی گذرا (TIA) علائمی مشابه سکته کامل دارد، اما این علائم در مدت کوتاهی (معمولاً کمتر از ۲۴ ساعت) از بین می‌روند. اگرچه گذراست، اما زنگ خطر مهمی برای احتمال وقوع کامل در آینده محسوب میشود.
منبع : clevelandclinic
