تستوسترون چیست و چه نقشی در بدن دارد؟ | علائم کمبود و افزایش

تستوسترون نوعی هورمون است که عمدتاً در اندام‌های جنسی، یعنی بیضه‌ها در مردان و تخمدان‌ها در زنان، تولید می‌شود. همچنین غدد فوق کلیوی مقدار کمی از این هورمون را تولید می‌کنند. این هورمون نقش اصلی را در ایجاد ویژگی‌های مردانه ایفا می‌کند و به همین دلیل در بدن مردان به‌مراتب بیشتر از زنان یافت می‌شود.

بیشتر بخوانید:

قرص اسپریژن : فواید ، عوارض و تاثیر آن بر باروری مردان

بهترین ژل تاخیری برای مردان : راهنمای خرید و بررسی محصولات

✅ آیا تستوسترون یک استروئید محسوب می‌شود؟

بله، تستوسترون یک نوع استروئید طبیعی است که با عنوان “استروئید آنابولیک-آندروژنیک” شناخته می‌شود. “آنابولیک” به فرآیند ساخت عضله و “آندروژنیک” به بروز صفات جنسی مردانه اشاره دارد. با این حال، زمانی که از “استروئیدهای آنابولیک” صحبت می‌شود، بیشتر منظور نسخه‌های مصنوعی آن است که در آزمایشگاه ساخته شده و ممکن است به منظور درمان بیماری‌ها یا افزایش توان جسمی مورد استفاده قرار گیرند.

✅ کاربردهای پزشکی تستوسترون مصنوعی

پزشکان در برخی شرایط پزشکی از تستوسترون مصنوعی بهره می‌برند؛ به‌ویژه در مواردی مانند کمبود شدید این هورمون. با این وجود، استفاده خودسرانه و بیش‌ازحد آن، به‌ویژه در بین ورزشکاران و بدنسازان برای افزایش عملکرد یا تغییر ظاهری، می‌تواند منجر به عوارضی جدی مانند لخته شدن خون، سکته مغزی و حتی افزایش احتمال ابتلا به سرطان پروستات شود.

✅ تستوسترون چه نقشی در بدن دارد؟

تستوسترون در طول زندگی انسان، به‌ویژه در سه مرحله کلیدی نقش‌آفرینی می‌کند:

• رشد جنینی

• دوران بلوغ

• بزرگسالی

✅ نقش تستوسترون در رشد جنین

در حدود هفته هفتم بارداری، کروموزوم Y جنین پسر موجب تحریک رشد بیضه‌ها می‌شود. این بیضه‌ها شروع به تولید تستوسترون کرده و در نتیجه اندام‌های جنسی داخلی و خارجی مردانه شکل می‌گیرند.

✅ نقش تستوسترون در بلوغ

در دوران نوجوانی، تستوسترون باعث ایجاد تغییراتی چون رشد قد، رویش مو در بدن و ناحیه تناسلی، بزرگ شدن آلت و بیضه‌ها، تقویت میل جنسی و تغییرات رفتاری می‌شود.

✅ نقش تستوسترون در مردان بزرگسال

در سنین بزرگسالی، تستوسترون برای تولید اسپرم اهمیت بالایی دارد. همچنین در ساخت گلبول‌های قرمز، استحکام استخوان و عضله و حفظ میل جنسی و انرژی روزمره مؤثر است.

✅ تستوسترون در بدن زنان چه نقشی دارد؟

در زنان، تستوسترون عمدتاً در تخمدان‌ها تولید می‌شود و نقش آن افزایش میل جنسی است. با این حال، بیشتر تستوسترون در بدن زنان به استرادیول – یکی از هورمون‌های جنسی اصلی زنانه – تبدیل می‌شود.

✅ تنظیم سطح تستوسترون در بدن چگونه انجام می‌شود؟

سطح تستوسترون به صورت طبیعی در صبح‌ها بالاتر است و طی روز کاهش می‌یابد. این روند توسط هیپوتالاموس و غده هیپوفیز تنظیم می‌شود. ابتدا هیپوتالاموس، هورمون GnRH را ترشح می‌کند. این هورمون، غده هیپوفیز را تحریک می‌کند تا LH (هورمون لوتئینه‌کننده) ترشح کند. سپس LH به غدد جنسی پیام می‌دهد تا تستوسترون تولید و وارد جریان خون شود.

✅ چه عواملی باعث اختلال در سطح تستوسترون می‌شوند؟

در صورت اختلال در عملکرد هر یک از اجزای سیستم تنظیم هورمون – یعنی هیپوتالاموس، غده هیپوفیز یا اندام‌های جنسی – سطح تستوسترون ممکن است به طور غیرطبیعی افزایش یا کاهش یابد که در نتیجه آن علائم مختلفی در بدن ظاهر می‌شود.

✅ چه آزمایش‌هایی برای بررسی سطح تستوسترون انجام می‌شود؟

در صورتی که پزشک به نامتعادل بودن سطح تستوسترون در بدن شما مشکوک باشد، ممکن است برای ارزیابی دقیق‌تر، انجام یک یا چند مورد از آزمایش‌های زیر را تجویز کند:

• آزمایش خون تستوسترون کل: این آزمایش غالباً در ساعات اولیه صبح انجام می‌شود، چراکه سطح تستوسترون در این زمان به بالاترین میزان خود می‌رسد.

• اندازه‌گیری هورمون محرک فولیکول (FSH): این هورمون نقش مهمی در تنظیم عملکرد غدد جنسی دارد.

• بررسی هورمون لوتئینیزه‌کننده (LH): که در فرآیند ترشح این هورمون از غدد جنسی مؤثر است.

✅ محدوده طبیعی سطح تستوسترون بر اساس سن چگونه تعریف می‌شود؟

سطح نرمال این هورمون در بدن افراد بسته به سن و جنسیت، در محدوده مشخصی قرار می‌گیرد که معمولاً بر حسب نانوگرم در دسی‌لیتر (ng/dL) سنجیده می‌شود. دو نمودار استاندارد وجود دارد که بازه‌های طبیعی این هورمون را بر اساس سن مردان و زنان نشان می‌دهد.

✅ آیا این محدوده‌ها برای همه افراد یکسان است؟

خیر. لازم به توجه است که مقادیر مرجع می‌توانند بسته به نوع آزمایش مورد استفاده و استانداردهای آزمایشگاهی که نمونه شما در آن بررسی می‌شود، متفاوت باشند. به همین دلیل، پزشک معالج همواره با در نظر گرفتن محدوده نرمال تعیین‌شده توسط همان آزمایشگاه، به تفسیر نتایج شما می‌پردازد. در صورت بروز هرگونه ابهام یا سؤال در خصوص نتیجه آزمایش، حتماً با پزشک خود مشورت نمایید.

سطح نرمال تستوسترون برای مردان:

سطح نرمال تستوسترون برای زنان:

✅ چه عواملی موجب افزایش سطح تستوسترون می‌شوند؟

برخی بیماری‌ها می‌توانند باعث ترشح بیش از حد این هورمون در بدن شوند، از جمله:

• سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS):
  این اختلال هورمونی عمدتاً افرادی را که دارای تخمدان هستند، درگیر می‌کند. در این وضعیت، تخمدان‌ها مقدار زیادی آندروژن (مانند این هورمون) تولید می‌کنند که می‌تواند منجر به بروز علائمی مانند رویش موی زائد و افزایش وزن شود.

• هیپرپلازی مادرزادی آدرنال (CAH):
  در این بیماری ژنتیکی، بدن به علت کمبود برخی آنزیم‌ها نمی‌تواند به‌طور طبیعی هورمون کورتیزول تولید کند. در نتیجه، غدد فوق کلیوی به جای کورتیزول، این هورمون و سایر هورمون‌ها را بیش از حد می‌سازند.

• تومورهای تخمدان یا بیضه:
  برخی تومورها در تخمدان یا بیضه ممکن است موجب ترشح اضافی این هورمون شوند.

• تومورهای غده فوق کلیوی:
  این تومورها نادرند اما می‌توانند میزان غیرطبیعی آندروژن یا استروژن تولید کنند.

✅ تأثیر تستوسترون بالا در مردان

افزایش غیرعادی این هورمون در مردان بالغ نادر و معمولاً دشوار برای تشخیص است. اما در پسران، تستوسترون زیاد می‌تواند موجب بلوغ زودرس (پیش از ۹ سالگی) شود.

✅ تأثیر تستوسترون بالا در زنان

در نوزادان دختر، ممکن است موجب رشد غیرطبیعی کلیتوریس و نیز بلوغ زودرس (پیش از ۸ سالگی) شود. در زنان بالغ، این موضوع معمولاً نشانه‌ای از PCOS است که حدود ۱۵٪ از زنان در سن باروری را درگیر می‌کند.
علائم این سندرم شامل موارد زیر است:

• جوش (آکنه)

• موی زائد در صورت و بدن

• قاعدگی نامنظم

• نازک شدن موها در پیشانی

• بم شدن صدا

✅ تستوسترون پایین و پیامدهای آن

پایین بودن این هورمون معمولاً در مردان باعث بروز علائم می‌شود و به آن «هیپوگنادیسم» می‌گویند که به دو دسته کلی تقسیم می‌شود:

• هیپوگنادیسم کلاسیک:
  این حالت ممکن است به علت مشکلات مادرزادی مانند سندرم کلاینفلتر یا آسیب‌ به بیضه‌ها، هیپوفیز یا هیپوتالاموس رخ دهد.

• هیپوگنادیسم دیررس:
  در نتیجه افزایش سن و بیماری‌های مرتبط مانند چاقی یا دیابت نوع دو ایجاد می‌شود و حدود ۲٪ مردان بالای ۴۰ سال را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.

✅ علائم کمبود تستوسترون در دوره‌های مختلف زندگی

• دوران جنینی:
  در صورت کمبود این هورمون، ممکن است اندام‌های جنسی مردانه رشد طبیعی نداشته باشند. این وضعیت به نام سندرم عدم حساسیت به آندروژن (AIS) شناخته می‌شود.

• دوران بلوغ:
  در پسران نوجوان، کمبود این هورمون می‌تواند منجر به رشد ناکافی قد، تأخیر در رشد اندام‌های جنسی و تغییرات صوتی کمتر شود.

• بزرگسالی:
  در این سن، کاهش این هورمون ممکن است منجر به کاهش توده عضلانی، افزایش چربی، ریزش موی بدن، اختلال نعوظ، کاهش میل جنسی، پوکی استخوان و اختلال در تمرکز و حافظه شود.

✅ چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر علائم مرتبط با افزایش یا کاهش این هورمون را در خود مشاهده می‌کنید، بهتر است با پزشک مشورت کنید. او می‌تواند با انجام آزمایش‌های لازم وضعیت شما را بررسی کرده یا شما را به متخصص مربوطه ارجاع دهد.

✅ جمع‌بندی

این هورمون یکی از اجزای حیاتی در سلامت باروری به شمار می‌رود و طبیعی است که سطح آن با افزایش سن و شرایط بدنی تغییر کند. اگر این تغییرات از حد نرمال خارج شوند، ممکن است نیاز به بررسی و درمان داشته باشند.

✅ سوالات متداول

۱. درمان کمبود تستوسترون در مردان چیست؟

درمان کمبود این هورمون معمولاً با استفاده از درمان جایگزینی تستوسترون (TRT) انجام می‌شود که می‌تواند به صورت تزریقی، ژل، پچ پوستی یا قرص باشد. در برخی موارد تغییر سبک زندگی و تغذیه نیز مؤثر است.

۲. راه‌های افزایش تستوسترون در مردان چیست؟

ورزش منظم (به‌ویژه تمرینات مقاومتی)، خواب کافی، کاهش استرس، مصرف روی، ویتامین D و چربی‌های سالم از منابعی مانند آووکادو و تخم‌مرغ می‌توانند باعث افزایش سطح این هورمون شوند.

۳. افزایش هورمون تستوسترون در زنان چگونه است؟

افزایش این هورمون در زنان معمولاً نتیجه اختلالات هورمونی مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)، مصرف برخی داروها یا اختلالات غدد فوق کلیوی است. درمان معمولاً شامل تنظیم هورمون‌ها با دارو است.

۴. فواید تستوسترون بالا چیست؟

سطح مناسب این هورمون به بهبود میل جنسی، افزایش توده عضلانی، تقویت استخوان‌ها، افزایش انرژی و بهبود خلق و خو کمک می‌کند.

۵. قرص افزایش طبیعی تستوسترون چیست؟

برخی مکمل‌های طبیعی مانند تریبولوس، اشواگاندا، جینسینگ، زینک و ویتامین D به صورت قرص در بازار موجود هستند که ممکن است به تقویت تولید طبیعی این هورمون کمک کنند.

۶. علائم کمبود تستوسترون در مردان چیست؟

خستگی مداوم، کاهش میل جنسی، افزایش چربی بدن، کاهش توده عضلانی، افسردگی، و مشکلات تمرکز از علائم شایع کمبود این هورمون هستند.

۷. علت بالا بودن تستوسترون در مردان چیست؟

علت می‌تواند مصرف استروئیدها، وجود تومور در بیضه‌ها یا غده فوق کلیوی، یا تولید بیش از حد این هورمون توسط بدن باشد. انجام آزمایشات هورمونی برای تشخیص ضروری است.

۸. برای افزایش تستوسترون چه بخوریم؟

تخم‌مرغ، گوشت قرمز بدون چربی، ماهی‌های چرب، بادام، گردو، آووکادو، موز و سبزیجات برگ‌دار مانند اسفناج به افزایش طبیعی آن کمک می‌کنند.

منبع :‌ clevelandclinic